شهر زیرزمینی نوش آباد در نوش‌آباد شهرستان آران و بیدگل قرار دارد و از جمله سازه‌های اعجاب‌آور و تاریخی ایران به‌شمار می‌رود. نام دیگر این شهر زیرزمینی اویی است و قدمت ساخت آن به دوران ساسانی تعلق دارد.
در این مقاله از سفرانه قصد داریم تاریخچه، ساختار و موارد شگفت‌انگیز دیگر درباره شهر باستانی زیرزمینی اویی را برای شما بازگو و به این شهر زیرزمینی سفر کنیم.
شهر زیرزمینی اویی چیست؟
این سازه زیرزمینی یک پناهگاه 1500 ساله به‌شمار می‌رود که تمام راه‌های ورودی آن از طریق چاه بوده است. امروزه برای بازدید افراد بیست متر مسیر الحاقی از کنار آب‌انبار برای آن تعبیه شده زیرا ورود به شهر زیرزمینی از طریق چاه برای گردشگران دشوار است.
تاریخچه
شهر زیرزمینی اویی در عصر ساسانی ایجاد شده و تا دوران صفوی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته است. ساکنان شهر نوش‌آباد در هنگام حمله دشمن و موقعیت‌های خطرناک در این شهر پناه می‌گرفتند. لازم به ذکر است مدت زمان سکونت آن‌ها در این شهر حدود هفت و حداکثر 10 روز بود زیرا خطر در این مدت از بین می‌رفت و آذوقه نیز به پایان می‌رسید.
دلیل ساخت شهر زیر زمینی نوش آباد
شهر نوش‌آباد در گذشته، نزدیک به جاده ابریشم قرار داشت و یک مسیر ارتباطی میان اصفهان و ری به‌شمار می‌رفت. در این مسیر، شمار بسیاری از کاروان‌های تجاری رفت‌و‌آمد داشتند و راهزن‌ها از جمله اعراب، افغان و مغول‌ها اغلب به این شهر حمله می‌کردند.
در یک شهر کویری مانند نوش‌آباد چندان جایی برای پنهان شدن و پناه گرفتن مانند جنگل وجود نداشت. مردم نوش‌آباد در هر خانه چاه حفر کردند، این چاه‌ها به‌مرور به یکدیگر متصل شدند و در نهایت شهر زیرزمینی نوش آباد یا اویی به‌وجود آمد.
مردم شهر پس از اطلاع جارچیان از وجود خطر حمله، وارد این شهر می‌شدند و همه چیز طوری به‌نظر می‌رسید که مردم ناگهان شهر را ترک کرده‌اند و هیچ‌کس ساکن آن نیست. جالب است بدانید این شهر در گذشته به شهر ارواح شهرت داشت زیرا با مخفی شدن در پناهگاه زیرزمینی درحالیکه نشانه‌های زندگی مردم در شهر دیده می‌شد، باعث حیرت دیگران و ایجاد این شهرت گردید.
مطلب مرتبط: مسجد شیخ لطف الله اصفهان | مسجدی بی همتا به سبک اصفهانی
شهر زیرزمینی نوش آباد چگونه کشف شد؟
وجود شهر باستانی و زیرزمینی نوش آباد فراموش شده بود و سندی مبنی بر وجود آن به جز گفته ریش سفیدها وجود نداشت. یک سیل در سال 1335 که به سیل برزا نیز شهرت دارد باعث ویران شدن خانه‌های قسمت بالای شهر نوش‌آباد، تغییر ساختار شهر و مسدود شدن راه‌های ورودی گردید. چاه‌هایی که برای کشف این شهر زیرزمینی حفر می‌شد به گل برخورد می‌کردند و اینگونه شهر زیرزمینی اویی کشف نشده باقی ماند.
در سال 1383 یکی از اهالی شهر هنگام حفر چاه فاضلاب در حیاط خانه خود، به این شهر زیرزمینی می‌رسد و چون ساختار آن با قنات و چاه تفاوت داشته و دارای اتاق بوده است، پیدا شدن این مکان را به گوش دیگران می‌رساند. شهر زیرزمینی نوش آباد در سال 1385 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
ساختار و معماری
شهر زیرزمینی نوش‌آباد چهار کیلومتر مربع وسعت دارد و اکنون 400 متر آن دارای امکان بازدید عموم است. این شهر زیرزمینی که یکی از بزرگترین مجموعه‌های دستکند زیرزمینی جهان به‌شمار می‌رود و در سه طبقه ساخته شده است. طبقه منفی یک شش متر زیر زمین، طبقه منفی دو، 14 متر زیر سطح زمین و طبقه منفی سه، 23 متر زیر سطح زمین قرار دارد.
طبقه منفی دو در حال حاضر مورد بازدید عموم قرار می‌گیرد. جالب است بدانید برای اینکه فشار طبقه منفی یک روی منفی دو و منفی سه نباشد و دشمن نیز به‌طور همزمان به سه طبقه دسترسی نیابد، طبقات این شهر حالت پلکانی دارند. نکته جالب دیگر درباره این شهر، شکل راهیابی چاه هر خانه به آن است. چاه‌ها به‌طور مستقیم وارد طبقات شهر نمی‌شدند؛ برای مثال از طبقه منفی سه به طبقه منفی دو و از منفی دو به منفی یک راه داشته است و این باعث گمراه شدن دشمن هنگام ورود به شهر زیرزمینی اویی می‌گردید.
شهر زیرزمینی اویی به‌طور کامل دستکند است و ساختار لانه مورچه‌ای دارد که از ریزش جلوگیری می‌نماید. خاک این شهر به‌طور کامل از جنس رس است، خاک رس با رطوبت استحکام بیشتر پیدا می‌کند و همین امر باعث دوام آوردن این شهر زیرزمینی شده است. راهروهای این سازه زیرزمینی به‌شکلی طراحی شده است که خطای دید دارند و دشمنان از بیم اسیر شدن در تله، در این راهروها حرکت نمی‌کردند. لازم به ذکر است ارتفاع پایین سقف این شهر زیرزمینی و راهروهای باریک آن برای جلوگیری از ورود آسان، سریع و دسته‌جمعی دشمنان و جلوگیری از استفاده سلاح توسط آن‌ها بوده است.
جالب است بدانید خاک این شهر زیرزمینی جنسی بسیار سفت و فشرده دارد بنابراین در گذشته به‌وسیله بیل و کلنگ‌هایی از جنس الماس کنده شده است و حفر هر یک متر نیز یک روز به‌طول می‌انجامید. ساخت این شهر زیرزمینی 80 سال طول کشید و هیچ ابزاری پیشرفته‌ای در ساخت آن به کار نرفته است.
مطلب مرتبط: جاهای دیدنی اصفهان | راهنمای بازدید از نصف جهان + آدرس و عکس
چاه های شهر زیرزمینی اویی
داخل این شهر چاه‌های زیادی وجود دارد، برخی از ین چاه‌ها دارای نقش انحرافی و برخی نقش ارتباطی و رساندن اکسیژن به طبقه‌ها را داشته‌اند.
- چاه‌های داخل شهر یعنی چاه‌های ارتباطی مانند آسانسور بین طبقات عمل می‌کردند. داخل این چاه‌ها حفره‌هایی برای جای پا قرار دارد که به کمک طناب از آن بالا و پایین می‌رفتند. کارکرد دیگر این چاه‌ها تأمین اکسیژن و گردش آن در میان طبقات بوده است و اینگونه مردم ساکن دچار کمبود اکسیژن نمی‌شدند.
- یک چاه ورودی اصلی شهر به‌شمار می‌رفته که به سطح زمین و مسجد طوبی می‌رسد. این چاه دارای مسیر باریک است که گذشتن از آن دشوار بوده و امکان برگشتن از مسیر نیز وجود نداشته است. مسیر دهانه باریک این چاه شهر زیرزمینی نوش آباد همچنین باعث می‌شد افراد ضعیف مانند زنان و کودکان نیز بتوانند دهانه آن را با یک سنگ بپوشانند.
- یک چاه در طبقه منفی دو برای تأمین اکسیژن وجود دارد. ساختار این چاه پنج متر به سمت پایین، 11 متر به سمت بالا و 15 متر به‌صورت افقی است. اکسیژن از مسیر این چاه در حال گردش بوده و از یکی از قوانین پاسکال پیروی می‌کند. جالب است بدانید این قانون 1500 سال پیش به‌وجود نیامده بود. سرپوش این چاه به‌صورت سنگ آسیاب است که برای گمراه کردن دشمن کاربرد داشت. جالب است بدانید انتهای این چاه بسته به نظر می‌رسد در صورتی که یک مسیر افقی در آن وجود دارد.
- چاه محل کشف نیز بسیار جالب‌توجه است. برعکس بقیه چاه‌های شهر زیرزمینی که از بالا به پایین تسلط دارند این چاه بالای سر افراد قرار گرفته است، مغنی نیز پس از کندن چاه خانه تا عمق 10 متری، وارد شهر اویی می‌شود.
اتاق ها
در تمام بخش‌های شهر زیرزمینی نوش آباد، فرورفتگی‌هایی قرار دارند که از آن‌ها به‌عنوان اتاق اسکان استفاده می‌شده است و البته اتاق‌های روبروی هم نیز برای اسکان خانواده‌های بزرگتر مورد استفاده قرار می‌گرفت.
جالب است بدانید یک اتاقک با چاه یک تا دو متری نیز در این شهر کشف شده است که به دلیل پیدا شدن نمونه فضولات به‌نظر می‌رسد کاربرد سرویس بهداشتی داشته است. برای جلوگیری از پخش بو و میکروب نیز به‌جای آب از سنگ و خاک برای تمیز کردن استفاده می‌نمودند.
یک اتاق باریک دارای چاه نیز در این مجموعه تاریخی وجود دارد که به احتمال زیاد کاربردحمام و یا انبار آذوقه را داشته است. بزرگترین اتاق شهر زیرزمینی اویی، اتاق مشورت است. به‌نظر می‌رسد این اتاق محل تجمع بزرگان شهر و محلی برای تصمیم‌گیری بوده است. این اتاق بزرگ دو راه ورودی از طریق چاه و چند محل برای نشستن دارد.
تله بین راهی
در شهر زیرزمینی اویی یک چاه L مانند وجود دارد که به سطح زمین می‌رسد. سه کارکرد برای این چاه در نظر گرفته شده؛ هواکش، مطبخ به دلیل وجود خاکستر و تله بین‌راهی از کاربردهای این چاه به‌شمار می‌رود. جالب است بدانید سقف این چاه، نسبت به بقیه کوتاه‌تر است که دشمن هنگام شناسایی تله و تلاش برای پریدن دوباره به داخل چاه بیفتد. دهانه چاه را نیز در تنور قرار می‌دادند که موجب لو رفتن موقعیت پناهگاه زیرزمینی نشود.
مطلب مرتبط: مسجد جامع اصفهان | موزه معماری ایران
تامین نور
درون دیوارهای این شهر حفره‌هایی دیده می‌شوند که محل قرارگیری چراغ پیه‌سوز بوده است. این چراغ‌ها از ترکیب پیه حیوانات و نمک ساخته می‌شد که از ایجاد دود و دشوار شدن تنفس جلوگیری نماید.
تامین آب
مردم در هنگام زندگی در شهر زیر زمینی اویی نیاز به آب نیز داشتند. آن‌ها برای تأمین آب مورد نیاز از طریق 50 پله خاکی وارد طبقه منفی سه شده و از آب قنات استفاده می‌کردند.
خاک حاصل از حفر شهر زیرزمینی چه شد؟
یک پرسش جالب توجه درباره شهر زیر زمینی نوش آباد، نحوه پنهان کردن مقدار زیاد خاک حاصل از این شهر است. مردم برای جلوگیری از لو رفتن موقعیت پناهگاه زیرزمینی، همزمان با استخراج خاک از آن برای ساخت دیوار خانه‌ها، حصار دور شهر و قلعه خشتی سیزان یا نوش آباد استفاده می‌کردند.
قلعه خشتی سیزان، یک هکتار وسعت و 9 برج دیده‌بانی دارد. ضخامت دیوارهای این قلعه، هفت متر است.
دلیل نامگذاری شهر زیرزمینی اویی چیست؟
در نوش آباد از آوای اوی برای صدا زدن افراد استفاده می‌شود. در گذشته نیز این آوا رایج بوده است. مردم نوش آباد در این شهر زیرزمینی و برای فراخواندن یکدیگر برای ورود به آن از آوای اوی استفاده می‌کردند. این صدا در دالان‌ها و چاه‌ها به شکل اویی به گوش می‌رسید. نام اویی به همین دلیل برروی شهر گذاشته شده است.
اشیا تاریخی شهر زیر زمینی نوش آباد
در شهر زیر زمینی نوش آباد تعدادی ظرف سفالی و چراغ پیه‌سوز یافت گردید. این اشیا اکنون در موزه کاشان نگهداری می‌شوند.
محل قرارگیری شهر اویی
این شهر زیرزمینی در خیابان امام خمینی شهر نوش‌آباد و در شهرستان آران و بیدگل است. شهر زیرزمینی اویی یا نوش آباد با کاشان 14 کیلومتر و با تهران 244 کیلومتر فاصله دارد. بازدید از این شهر می‌توانید همه روزه از ساعت هشت صبح تا پنج و سی دقیقه عصر امکان‌پذیر است.
مطلب مرتبط: منارجنبان اصفهان | معرفی یکی از شگفت انگیزترین بناهای تاریخی ایران
در این مقاله از سفرانه شما را به‌طور کامل با شهر زیرزمینی نوش آباد آشنا کردیم. تجربه راه رفتن در راهروها، لمس سطح دیوارها، شگفتی وجود چاه‌های متعدد و دیگر بخش‌های این شهر زیرزمینی بسیار عجیب و تکرارنشدنی خواهد بود.
