آنچه در این مطلب درباره باغ ارم شیراز خواهید خواند:
-
- باغ ارم شیراز؛ شاهکار معماری ایرانی
- چرا باغ ارم شیراز یکی از جاذبه های گردشگری شیراز محسوب می‌شود؟
- آشنایی با باغ ارم؛ جلوه دلبرانه شیراز
- ثبت ملی و جهانی باغ ارم
- خوشگذرانی در باغ ارم
- تاریخچه باغ ارم؛ گذر از دالان تاریخ
- معماری باغ ارم
- ساختمان های باغ ارم
- سایر بناهای باغ ارم
- گیاهان باغ؛ ارم، میزبان بلندترین سروناز شیراز
- دلیل نام گذاری باغ ارم
- کتیبه های باغ ارم
- راه دسترسی به باغ ارم شیراز
- ساعت بازدید از باغ ارم شیراز
- دیدنی های اطراف
- سوالات متداول در مورد باغ ارم شیراز
باغ ارم شیراز؛ شاهکار معماری ایرانی
صحبت از باغ ارم شیراز که به میان می‌آید، بوی بهارنارنج به مشام می‌رسد و حال خوش باغ ایرانی حس می‌شود. این مطلب در واقع راهنمای گردشگری باغ ارم شیراز است. با مطالعه این راهنما به طور کامل با باغ ارم شیراز آشنا خواهید شد.
یکی از خاطره‌های سفر به شیراز همین گشت و گذار در باغ‌هاست. دیدن تعدادی عکس از باغ ارم در شیراز هم کافیست تا وسوسه بازدید از این اثر به جانتان بیفتد و راهی شیراز شوید.
سفرانه هم می‌خواهد به سوی این جاذبه برود، مروری بر تاریخچه باغ ارم داشته باشد و از معماری این اثر جهانی ایران برایتان بگوید. همراه ما باشید تا در سفر به شیراز یکی دیگر از جاذبه‌های مشهور ایران را بشناسید.
مطلب مرتبط: جاهای دیدنی شیراز | مهد باغ های اسرارآمیز تاریخی
می‌توان گفت که باغ ارم تنها یکی از مکان‌های گردشگری در شیراز بزرگ است. برای آشنایی با سایر جاذبه‌های گردشگری شیراز به راهنمای گردشگری ایران در سایت ما مراجعه کنید.
چرا باغ ارم شیراز یکی از جاذبه های گردشگری شیراز محسوب می‌شود؟
باغ ارم با داشتن مسیرهای طراحی شده با درختانی زیبا در دو طرف آن و با وجود درختان قدیمی و سر به فلک کشیده، فضای مناسبی برای دوستداران طبیعت و گردشگران است.
اگر عاشق طبیعت و گل و گیاه هستید، این باغ مکانی بسیار مناسب برای شما بوده و با قدم زدن در آن به آرامش می‌رسید.
از جمله دلایلی که می‌توان باغ ارم شیراز را جزء جاذبه‌های گردشگری ایران به حساب آورد، می‌توان به موارد زیر اشاره‌کرد:
-
- باغ ارم یکی از 9 باغ ایرانی است که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد.
- این باغ با فضای بسیار زیبا و دلنواز و امکاناتی مناسب، لحظاتی خوش را برایتان به ارمغان می‌آورد.
- در این باغ فرصت پوشیدن لباس‌های سنتی و ثبت عکس یادگاری با آنها را دارید.
- گیاهان این باغ در نوع خود بسیار دیدنی و کم نظیرند و بلندترین سرو شیراز هم در میان آنها قرار دارد.
- تزئینات بنای این باغ مبهوت کننده هستند و ارزش بسیار زیادی از نظر هنری و معماری دارند.
توجه: پیشنهاد رزرو بهترین هتل‌های شیراز جهت اقامت گردشگران
باغ ارم شیراز یکی از زیباترین مکان‌های تفریحی در شیراز است. در صورتی که هنوز به شیراز سفر نکردید، می‌توانید با استفاده از رزرو هتل‌های شیراز ، بهترین هتل‌های شهر شیراز را انتخاب نمایید.
آشنایی با باغ ارم؛ جلوه دلبرانه شیراز
در گوشه‌ای از شمال غرب شهر شیراز، باغ زیبایی خودنمایی می‌کند. این باغ در گذر سال‌ها، سرد و گرم روزگار را چشیده و پابرجا مانده‌است. این مکان زیبا توانسته است تا امروز بینندگانش را مسحور زیبایی‌های خود کند و به لحظاتشان رنگی تازه ببخشد. نامش باغ ارم است که در فاصله کمی از کوه‌های شمالی شیراز (باباکوهی) قرار گرفته‌است. در سمت جنوب آن رودخانه خشک شیراز دیدهمیشود که از شرق به غرب امتداد دارد.
باغ ارم یکی از زیباترین باغ‌های استان فارس و حتی کل کشور است. این باغ گردشگران داخلی و خارجی زیادی را به سوی خود می‌کشاند. با داشتن درختان سر به فلک کشیده و گل‌های رز دلبری می‌کند و هر چشمی‌را به خود خیره می‌سازد.
ثبت ملی و جهانی باغ ارم
به سبب جلوه‌های منحصر به فرد باغ ارم شیراز و هنرنمایی بی نظیر معماران در آن، نام این باغ از تاریخ ۱۴ آبان ۱۳۵۳ به شماره ۱۰۱۳ در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد. این باغ یکی از 9 باغ ایرانی است که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد. در تاریخ ۶ تیرماه ۱۳۹۰ در سی و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو به شماره ۱۳۷۲ در این فهرست به ثبت رسیده است.
خوشگذرانی در باغ ارم
دیدن یک مکان تاریخی و بازدید از یکی از آثار جهانی ایران تنها یکی از دلایلی است که می‌تواند شما را راهی باغ ارم کند. در این باغ امکانات و فرصت‌هایی وجود دارند که لذت سفر شما را چندین برابر می‌کنند:
-
پوشیدن لباس های سنتی
این باغ با فضای تاریخی خود، کاری می‌کند که هوس سفر به گذشته و هم‌رنگ شدن با مردمان آن زمان به سرتان بزند. پس از دیدن این باغ دلتان می‌خواهد غرق در فرهنگ زیبای این دیار شوید. در این باغ شما می‌توانید با پرداخت هزینه‌ای جداگانه، پوشیدن لباس‌های سنتی و قدیمی را نیز تجربه کنید و تصاویری به یادماندنی را به ثبت برسانید.
-
قدم زدن در فضایی بهشتی
باغ ارم تلفیقی کم نظیر از تاریخ و طبیعت را پیش رویتان قرار میدهد. تلفیقی که باعث ایجاد فضایی بهشت‌گونه شده و هر کسی را عاشق خود می‌کند. با قدم زدن در این باغ، هر لحظه، جلوه‌ای خاص را خواهید دید که شما را به سوی خود می‌کشاند و غرق در لذت می‌کند. پس به بازدید کوتاه از ساختمان این باغ اکتفا نکنید و تا آنجا که می‌توانید در آن به گشت و گذار بپردازید.
-
خرید از فروشگاه محصولات فرهنگی
در باغ ارم غرفه‌ای برای فروش محصولات مختلف از جمله محصولات فرهنگی، صنایع دستی و سوغات و … وجود دارد. این غرفه‌ها می‌تواند تجربه‌ای تازه از خرید را برایتان رقم بزند.
-
تجربیات خوشمزه
اگر ساعات گشت و گذارتان در باغ طولانی شد می‌توانید به سراغ خوشمزه‌هایی که در این مکان عرضه می‌شوند هم بروید. به طور حتم در این فضای زیبا، فالوده شیرازی بیش از هر چیزی می‌چسبد! تصورش را بکنید که در فضایی کاملا سنتی و ایرانی، یکی از خوشمزه‌های دیار شیراز را نیز نوش جان فرمایید و طعم شیرینی به لحظه‌های خود بدهید…
تاریخچه باغ ارم؛ گذر از دالان تاریخ
با وجود مطالعات و بررسی‌های فراوان، هنوز هم از تاریخ ساخت و بنیان‌گذار اولیه باغ ارم شیراز، اطلاعاتی در دست نیست. اما وجود نام این باغ در سفرنامه‌های مربوط به قرن دهم و یازدهم هجری حکایت از وجود آن در زمان‌های مذکور دارد. نشانه‌های دیگری نیز وجود این باغ را در دوره سلجوقیان و در تمام دوره آل اینجو، آل مظفر و گورکانیان تایید می‌کنند. گفتنی است که آل اینجو خانواده‌ای سلطنتی در دوره مغولان بودند که در سده هشتم قمری در فارس حکومت می‌کردند.
مطلب مرتبط: حمام وکیل شیراز | حمام اختصاصی کریم خان زند همراه با عکس و آدرس
با توجه به حاکم بودن سیستم فئودالی بر جامعه آن زمان، به احتمال زیاد، صاحبان و بانیان ایجاد این باغ ارزشمند، حاکمان وقت بوده‌اند. در این میان این احتمال مطرح است که اتابک قراچه که از طرف سنجر سلجوقی، حکومت فارس را بر عهده داشته، دستور احداث این باغ را داده است. بعد از اتابک تا به قدرت رسیدن شاه شیخ ابواسحاق اینجو که احتمالا باغ را در اختیار داشته، اطلاعاتی از نحوه مالکیت این باغ در دست نیست. این شاه در سال 720 خورشیدی بر تخت نشست و در سال 734 خورشیدی کشته شد.
احتمالا، آل مظفر پس از انقراض سلسله آل اینجو مالکیت باغ را در دست گرفته است. برخی شواهد نشان می‌دهند در عهد شاه منصور، باغ در نهایت شکوه و زیبایی بوده است. شاه منصور آخرین پادشاه این خاندان است که به دست گورکانیان به قتل رسید.
آن گونه که از نوشته‌های جهانگردان برمی‌آید، این باغ از زمان صفویه به بعد آباد و باشکوه بوده است. منابع تاریخی از سازندگی و به‌سازی آن در زمان زندیه و توسط کریم خان زند سخن می‌گویند.
از اواخر دوره زندیه به مدت بیش از 75 سال باغ ارم در تصاحب سران ایل قشقایی قرار داشت. خاندانی به نام جانی خانِ قشقایی از دوره فتحعلی شاه قاجار با سمت ایلخانی و ایل بیگی بر ایل قشقایی فرمانروایی می‌کردند. آنها ارم را به عنوان مقر فرمانروایی خود در شهر شیراز برگزیده‌بودند.
مطلب مرتبط: آرامگاه سعدی شیراز: سعدیه + عکس و آدرس و حقایق جالب
جانی خان، نخستین ایلخان این خاندان و پسرش محمد قلی خان، عمارتی را در این باغ بنا نهادند. آنها در نهایت شکوه ساخت آن را به پایان رساندند. در اوایل دوره قاجاریه، مالکان سابق باغ ارم بعضی از سران ایل قشقایی بودند. آنها در گوشه‌ای از این باغ به خاک سپرده‌شدند. اما تا به امروز اثری از قبور آنها به دست نیامده‌است.
شواهد نشان می‌دهند که ساختمان عمارت این باغ تا دوره ناصرالدین شاه قاجار پابرجا بوده است. اما حاج نصیرالملک شیرازی باغ را از خاندان ایلخانی خریداری کرد. احتمالا با حفظ اساس ساختمان، عمارت فعلی موجود در باغ را بنا نهاده است. پس از درگذشت وی در حدود سال 1272 خورشیدی، تزئینات بنا و بعضی قسمت‌های نیمه کاره توسط ابوالقاسم خان نصیرالملک، داماد و خواهرزاده او، تکمیل می‌شود.
-
توصیف باغ ارم در زمان ابوالقاسم خان نصیرالملک
فرصت‌الدوله شیرازی در آن زمان چنین توصیفی را از باغ ارائه میدهد:
«… بستانی است بی مثال و گلشنی است بهشت تمثال …، سروهایش سر به افلاک کشیده‌است. عماراتی دارد شاهانه مشتمل بر تالاری که به واسطه دو ستون قوی پیکر برپاست. ارسی‌ها، گوشواره‌ها و اتاق‌ها و رواق‌های دیگر را از فوقانی و تحتانی داراست. آبشارهای متعدده از هر جانب آن روان است. سبزه‌های اطراف جویش چون خط بر گرد عارض نوش لبان. بنای اول آن را محمد قلی خان ایلخانی نهاده سپس مرحوم حاجی نصیرالملک خریده و حکم به بنیاد عمارات مذکور‌داده. حاجی محمد حسن معمار… آن بنا را برآورده باغی دیگر برآن افزوده‌اند. آن نیز هوایش معطر است…، خلوتی دیگر دارد که نارنجستانش نام نهاده‌اند. باربند و کوشکی هم برای آن قرار داده‌اند.»
مطلب مرتبط: حافظیه شیراز کجاست؟ به همراه معرفی هتل های نزدیک
دونالد ویلبر، پژوهشگر تاریخ معماری ایرانی و اسلامی، نیز درباره باغ ارم چنین نوشته است:
«… برای مدت لااقل 75 سال این عمارت در تصاحب خان‌ها و یا سران قبیله قشقایی بود. همین ساختمان هسته مرکزی باغ به شمار می‌رود. در این موقع دیواری در وسط باغ احداث کردند و بدین ترتیب باغ به دو قسمت تقسیم گردید. باغ ارم محبوبیت فراوان خود را مدیون درختان مرکبات و خیابان طویلی است که در دو طرف آن سروهای باشکوه غرس گردیده است. ساختمان جالب توجهی که شاهد مهمان‌نوازی بی‌دریغ ایل قشقایی بوده است. هرچند سال یک بار مقداری از درختان مرکبات بر اثر سرمای سخت از بین می‌روند. درحالی که سروها در عرض پنجاه سال اخیر همچنان جذابیت خود را حفظ کرده‌اند …»
وی در جایی دیگر می‌گوید:
«در تهیه طرح باغ، محور طولانی آن مشخص گردیده است. کوشک اصلی، هسته مرکزی این باغ و جالب توجه‌‌ترین جنبه آن را تشکیل میدهد. اتاق‌های طبقه زیرین تقریبا زیرزمین است و تالار مرکزی آن را برای استراحت در روزهای گرم تابستان در نظر گرفته‌اند. نهر آب مستقیما از این تالار میگذرد و در سر راه خود قبل از اینکه به حوض بزرگی فرو ریزد استخر را پر می‌کند. دیوارها و کف این تالار از کاشی‌های رنگین پوشیده شده‌است. پلکانی این طبقه را به طبقه بالاتر و به راهروهایی که به تالار بزرگ منتهی می‌گردد متصل می‌سازد. منظره جنوبی آن همان ادامه محور اصلی است.
از طرف شمال چشم‌انداز آن را تپه‌هایی تشکیل میدهد که در حاشیه رودخانه قرار گرفته‌است. در این محل نیز مانند بسیاری دیگر از ساختمان‌های شیراز کاشی‌های براق و سنگ‌های تراش میراث قدیم را از نو رواج میدهد. این قسمت سه گوش (سنتوری) منظره‌ای را متعلق به دوره ساسانیان که با کاشی‌های رنگی زینت شده نشان میدهد. درحالی که در طبقه‌ای که هم‌سطح زمین ساخته شده تخته سنگ‌های آهکی نسخه‌های تحریف شده‌ای است از نقوش برجسته دوره هخامنشیان که در تخت جمشید دیده می‌شود.
در سراسر این ناحیه وسیع بوته گل سرخ کمتر دیده می‌شود. به جای آن در گلخانه که داخل آن را با چوب به طرز پلکانی ترتیب داده‌اند انواع گل‌ها را در گلدان نگاه‌داری می‌کنند تا آنها را در نقاط اصلی در داخل کوشک و خارج آن قرار دهند.»
-
سرنوشت باغ ارم پس از مرگ ابوالقاسم خان نصیرالملک
پس از فوت ابوالقاسم خان نصیرالملک، باغ به فرزند وی می‌رسد. سپس به یکی از سران ایل قشقایی فروخته‌می‌شود. پس از چند سال، همسر آخرین شاه ایران، آن را خریداری کرد. برای مدت‌ها به عنوان کاخ پذیرایی در اختیار دانشگاه شیراز قرار گرفت. برخی نیز بر این باورند که این باغ توسط این حکومت مصادره‌شده‌است. به هر حال در این زمان، کم کم ساختمان باغ به علت عوامل طبیعی به صورت مخروبه درآمد و دیوارهای باغ نیز در معرض تخریب قرار گرفت.
در سال‌های 1350 – 1345 خورشیدی، باغ ارم با اعتبار واگذاری از طرف سازمان برنامه و بودجه و زیر نظر مسئولان وقت دانشگاه، تعمیر و مرمت شد. به جای دیوار باغ، یک دیوار کوتاه سنگی با نرده آهنی در اطراف آن احداث کردند. تزئینات قسمت‌های مختلف آن تحت مرمت قرار گرفت. علاوه بر این تعمیرات، زمین وسیعی در حاشیه بلوار ارم و بلوار آسیاب سه تایی به آن افزوده شد. آینه‌کاری و نقاشی‌های جالب رنگ و روغن سقف اتاق‌ها و ایوان‌ها نیز مورد مرمت قرار گرفتند.
محوطه باغ که به صورت مخروبه‌ای درآمده بود، با بازسازی، طرح اصلی خود را بازیافت. کاشی‌کاری نمای جرزها نیز که فرو ریخته بود دوباره با حفظ سبک اولیه در محل مورد نظر نصب شد. حدود 30 سال پیش، قسمت‌هایی در سمت غربی باغ از جمله اراضی دهی مشهور به کوشک به مساحت باغ افزوده و مساحت کل آن نزدیک 110380 متر مربع شد. در حال حاضر دانشگاه شیراز، باغ و دانشکده کشاورزی، باغ گیاه‌شناسی آن را در اختیار دارند. ساختمان باغ در اختیار دانشکده حقوق است.
توجه: پیشنهاد رزرو بهترین هتل‌های شیراز جهت اقامت گردشگران
شما می‌توانید برای اقامت در شیراز و همین طور بازدید از باغ ارم شیراز ، در هتل بزرگ شیراز اسکان یابید. در صورتی که هنوز هتل خود را رزرو نکرده‌اید، می‌توانید هم اکنون، برای رزرو هتل بزرگ شیراز ، اقدام نمایید.
معماری باغ ارم
زمین باغ ارم شکل مربع مستطیل دارد. در هر دوره با وجود تغییراتی که در باغ به وجود آمده، مساحت آن نیز افزایش و کاهش بسیار یافته‌است. اما امروزه وسعت باغ را نزدیک 110380 متر مربع عنوان می‌کنند.
درهای ورودی باغ ارم در ضلع بزرگتر و به سمت شمال و بلوار ارم قرار دارد. ضلع کوچکتر به سمت غرب و بلوار آسیاب سه تایی است. این دو ضلع باغ در گذشته به صورت چینه گِلی (دیوار گلی) بوده است. امروز پیچ‌های امین الدوله و اناری نرده‌های آن را به حضور خود مزین کرده‌اند. اضلاع دیگر باغ نیز به خانه‌های مسکونی و باغ‌های دیگری محدود می‌شود.
-
گذرگاه های باغ
در میانه باغ، گذرگاه یا خیابان اصلی آن وجود دارد که از غرب به شرق کشیده شده‌است. این گذرگاه از مقابل ساختمان و استخر بزرگ آغاز‌شده و تا انتهای باغ امتداد‌دارد. در دو سوی این گذرگاه، شمشادهای کوتاه حصاری دیده‌می‌شوند. در وسط، جوی آبی جریان دارد که از جلوی استخر بزرگ آغاز شده‌است. این جوی پس از رسیدن به وسط باغ به جوی‌های متعددی تقسیم می‌شود تا آب به قسمت‌های دیگر باغ برسد. در اطراف این جوی، گُل‌کاری بسیار زیبایی انجام‌شده و دو طرف گذرگاه را سرونازها و درختان تنومند دیگر فرا‌گرفته‌اند.
محور وسیع دیگری با جهت شمالی جنوبی در وسط باغ قرار دارد که گذرگاه اصلی را قطع می‌کند. علاوه بر این دو گذرگاه عریض، گذرگاه‌های دیگری هم به موازات این دو، در تمام قسمت‌های باغ احداث‌شده‌اند. جهت شیب زمین در باغ، از غرب به سوی شرق است. شیب زیاد زمین موجب شده تا معماران تدبیری بی‌اندیشند. در نتیجه در قسمت‌هایی از گذرگاه‌های اصلی و فرعی باغ و در محل تقسیم آب به جوی‌های متعدد پله‌هایی را ایجاد کنند. این پستی و بلندی‌های زمین بر زیبایی فضای باغ افزوده و چهره‌ای متفاوت را به آن بخشیده‌اند.
مطلب مرتبط: باغ موزه نگارستان کجاست؟ اطلاعات کامل + مسیرهای دسترسی
-
سیستم آب رسانی و استخر باغ
قسمت عمده این آب همچون بیشتر باغ‌های شیراز از قنات نهر اعظم می‌آید. بر اساس تقسیم‌بندی به جدول‌های متعددی تقسیم می‌شود. یکی از قسمت‌های آن که سیراب کننده باغ ارم است، جدول میری است که یک پنجم از نهر اعظم را در بر می‌گیرد. آب در حوض‌خانه وارد می‌گردد. بعد از گردش در حوضچه، در اطراف استخر بزرگ و جوی‌های گذرگاه‌های باغ به جریان می‌افتد تا درختان و گیاهان را سیراب سازد. استخر باغ با 335 متر مربع در جلوی عمارت اصلی قرار دارد. دور تا دور این استخر را 18 قطعه سنگ بزرگ و یکپارچه تشکیل میدهد. احتمالا ساخت آن به دوره جانی خان ایلخانی باز می‌گردد.
در گذشته این استخر عمق بیشتری داشته اما امروزه عمق آن حدود نیم متر است. در چهار گوشه این استخر، چهار نخل فونیکس (ققنوس) بسیار بلند و زیبا به چشم می‌خورند. علاوه بر این سیستم گردش آب، دو حلقه چاه عمیق نیز در باغ حفر‌شده تا آب مورد نیاز به وسیله پمپ تامین شود. آب این چاه با استفاده از لوله کشی برای آبیاری گل‌های باغ به کار رود. برای آشامیدن و مصارف عمارات نیز از آب لولهکشی شهر استفاده می‌شود.
ساختمان های باغ ارم
ساختمان‌های باغ شامل عمارت اصلی و اندرون، در قسمت غربی باغ و بر روی یک بلندی قرار دارند و در ادامه در مورد آنها صحبت می‌کنیم:
-
عمارت اصلی باغ ارم؛ بنایی منحصر به فرد در ایران
عمارت اصلی باغ ارم را می‌توان نمونه نسبتاً کاملی از ساختمان‌های اواسط دوره قاجاریه دانست. ویژگی‌های موجود در آن همچون سایر بناهای هم‌دوره خود، پیروی از اصول معماری زندیه و صفویه را نشان می‌دهند. حتی نقوش کاشی‌های نمای عمارت نیز کاملا از تصاویر روی دیوارهای یکی از عمارات عهد صفویه تقلید شده‌اند. این ساختمان از سه طبقه با تزئینات فراوان و بام شیروانی تشکیل شده‌است. سازنده آن حاجی محمد حسن معمار شیرازی نام دارد. عمارت اصلی باغ ارم رو به مشرق ساخته شده‌است. موارد زیر باعث شده‌است تا این عمارت جزء شاهکار صنعت و هنر دوره قاجاریه به شمار رود:
- زیبایی معماری
- نقاشی‌های رنگ و روغن
- حجاری نقوش ازاره سنگی
- کاشی‌کاری و گچ‌بری
- پنجره‌های مشبک آهنی
- پیشانی ساختمان
- ستون‌های سنگی
- درهای چوبی نفیس و منبت کاری شده
نکته قابل توجه دیگر این بنا درهای آن هستند. این درها از چوب ساج تهیه شده و به همین دلیل با گذشت سال‌ها هنوز سالم باقی مانده و شکل اصلی خود را حفظ‌کرده‌اند.
-
نمای ساختمان و تزئینات چشمگیر آن
آنچه که در ابتدا هر چشمی را به خود خیره می‌کند کاشی‌های هفت رنگ نمای عمارت هستند. این کاشی‌ها به زیبایی و ظرافت در کنار هم چیده شده‌اند. طرح‌ها و مناظر بدیعی در آنها خودنمایی می‌کنند.
در بزرگترین هلالی، نقش ناصرالدین شاه سوار بر اسب سفید دیده می‌شود. در حالی که نیم‌تاجی در جلوی کلاه او نقش بسته است. سپس سه نقش دیگر از داستان‌های فردوسی و نظامی از جمله سلیمان و ملکه سبا؛ رستم پهلوان؛ خسرو شیرین؛ یوسف و زلیخا به چشم می‌خورد.
بنای نارنجستان قوام شیراز نیز، سبکی شبیه به معماری این بنا دارد. تزئینات داخلی آن نیز اعم از گچ‌بری‌ها و نقاشی‌های چشم‌نواز دیوار و سقف، دارای شباهت‌های بسیاری با عمارت باغ ارم هستند.
در حاشیه پنجره‌های نمای غربی عمارت، کاشی‌های هفت رنگ با نقوش گوناگون شاهان؛ سربازان هخامنشی؛ گل‌ها؛ مناظر باغ‌ها و کوشک‌ها به چشم می‌خورد. در نهایت، این نقش داریوش هخامنشی و شکار آهویی توسط پلنگ است که چشم شما را به خود خیره می‌سازد. دو طبقه بالایی بنا دارای ستون‌‌هایی هستند که از تخت جمشید الهام گرفته شده است. این ستون‌ها زیبایی و شکوه آن را در ذهن تداعی می‌کنند. در پیشانی بنا، دو نیم‌‌دایره در دو طرف به چشم می‌خورد و یک تابلو بزرگ هم دیده می‌شود که از ۳ هلال روی هم تشکیل شده است. آنها در اصطلاح معماران فارس به سنتوری شهرت دارند. این هلال‌ها دارای سه تابلوی بزرگ و دو تابلوی کوچک کاشی‌کاری با کاشی‌های لعاب‌دار رنگی هستند. تصاویری از ناصرالدین شاه قاجار، داستان‌هایی از فردوسی و نظامی و ادبیات کهن فارسی و قصه‌های مذهبی را به نمایش گذاشته‌اند.
در هلالی‌های کوچکتر مردی در حال نبرد با هلاهل نقاشی شده است. این نقاشی نمونه‌ای تحریف شده از نقش درگاه شرقی کاخ صدستون تخت جمشید است. همچنین آهویی نیز در چنگال پلنگ بر زمینه اسلیمی نقش شده است. در اصطلاح معماران محلی فارس به آن نقش گرفت و گیر گفته می‌شود.
مطلب مرتبط: تخت جمشید | سفر به شکوه دوران هخامنشی در مرودشت فارس
-
تالار حوض خانه
طبقه زیرین بنا هم‌سطح زمین واقع شده‌است. این طبقه سردابه و محلی برای استراحت در روزهای گرم تابستان بوده و تالار حوض‌خانه را در میان خود دارد. در دو سوی حوض‌خانه دو راهرو وجود دارند که در انتها به پله‌هایی برای رفتن به طبقه بالا می‌رسند. در دو طرف راهروها نیز دو سالن بزرگ دیدهمیشود. مجاور سالن ضلع جنوبی، آشپزخانه وسیعی قرار دارد. اتاق‌های این طبقه دارای کاشی‌کاری‌های رنگینی هستند که زیبایی خاصی به آنها بخشیده‌اند.
تالار حوض‌خانه، آب‌نمایی را در خود دارد و نهر آبی نیز از وسط آن میگذرد. این نهر در ادامه به استخر بزرگی در جلوی عمارت می‌رسد. در وسط این تالار یک ستون سنگی حجاری‌شده قرار دارد. دیوارها و کف تالار با کاشی‌های هفت رنگ به شکلی زیبا و چشم نواز زینت یافته‌اند. کاشی‌های معرق و هفت رنگ، سقف حوض‌خانه را پوشانده و آن را به یکی از بهترین نمونه‌های هنر کاشی‌کاری در دوره قاجاریه تبدیل‌کرده‌اند. این کاشی‌ها به شکلی ظریف در کنار یکدیگر قرار دارند. تصاویر زیبایی از شکارگاه‌ها و مناظر طبیعت و داستان خسرو و شیرین و نقوش دیگر را نمایش می‌دهند.
-
طبقه دوم باغ ارم
در طبقه دوم در وسط ساختمان، ایوانی بزرگ با دو ستون بلند و سقف مسطح دیدهمیشود. پشت این ایوان یک سالن بزرگ قرار دارد. دو سوی آن نیز راهروهایی ایجاد‌شده که دو گوشواره در بالای خود دارند. طرفین آنها چهار طاق واقع است. در جلوی این ایوان زیبا دو ستون سنگی یکپارچه بلند واقع شده‌است. نقش سرستون‌های آن را تصویر مردانی با لباس‌های دوره قاجاریه و گل و بوته‌هایی به صورت قرینه تشکیل میدهد.
ایوان دو ستونی باغ ارم در میان ساختمان‌های دوره قاجاریه در شیراز و نسبت به بناهای مشابه دارای امتیاز خاصی است. این به سبب دارا بودن تزئینات گچ‌بری زیبا بر دیوارهای سه طرف آن است. در پای این ایوان، سه پنجره آهنی دیدهمیشود که قدیمی هستند. آنها از زمان احداث ساختمان برجای مانده‌اند. دو پنجره آهنی طرفین، قرینه یکدیگرند. پنجره وسط دارای اندازه بزرگتری است. این پنجره‌ها در ورودی سردابه قرار گرفته‌اند و از نمونه‌های جالب پنجره‌های دوره قاجاریه به شمار می‌روند.
پیشانی این ایوان و اطراف مزین به یکی از جالب‌ترین کاشی‌کاری‌های دوره قاجاریه است. از آن به عنوان نمونه ای منحصربه‌فرد یاد می‌شود. نمونه آن را نمی‌توان در سایر بناهای دوره قاجاریه دید. در دو سوی این ایوان بزرگ و باشکوه، دو ایوان کوچک قرار دارد. هرکدام دارای دو ستون سنگی یکپارچه کوچک هستند. پشت آنها ارسی‌ها و درک‌هایی به چشم می‌خورند. در ضلع جنوبی این طبقه و دقیقاً در بالای آشپزخانه طبقه زیرین یک آشپزخانه وسیع دیگر و به همان اندازه وجود دارد.
توجه: پیشنهاد رزرو بهترین هتل‌های شیراز جهت اقامت گردشگران
شما می‌توانید برای اقامت در شیراز و همین طور بازدید از این باغ دیدنی ، در هتل پارس شیراز اسکان یابید. در صورتی که هنوز هتل خود را رزرو نکرده‌اید، می‌توانید هم اکنون، برای رزرو هتل پارس شیراز ، اقدام نمایید.
-
طبقه سوم باغ ارم
در وسط طبقه سوم یک سالن بزرگ مشابه سالن طبقه دوم دیدهمیشود. پنجره‌های آن به ایوان اصلی باز می‌شوند و در دو سوی خود دو راهرو دارد. در مجاورت راهروی ضلع شمالی عمارت دو اتاق قرار گرفته‌است. در کنار راهروی ضلع جنوبی نیز یک اتاق و یک سالن بزرگ ایجاد شده‌است. سقف دو سالن این طبقه، با تیرهای چوبی و تخته‌های منظم پوشیده‌شده و با نقاشی‌های زیبا و نفیسی مزین شده‌اند. در این نقاشی‌ها گل و بوته؛ طرح‌های اسلیمی؛ تابلوهای متعدد از شکارگاه‌ها؛ چهره زنان و تصاویری از قصرهایی به سبک اروپایی به چشم می‌خورد.
این نقوش یکی از شواهدی است که نشان میدهد هنر ظریف نقاشی روی سقف یا به قول اهل فن، مَرجُوَک، در دوره قاجاریه در شهر شیراز کاملا رایج بوده است.
در این طبقه نیز همانند طبقه دوم دو ایوان در دو طرف و درست در بالای ایوان‌های طبقه پایین قرار دارند. بالای آشپزخانه طبقه دوم در این طبقه، به صورت تراس است.
سایر بناهای باغ ارم
باغ ارم دارای بناهای دیگری نیز است که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
-
اندرون
در پشت ساختمان اصلی یعنی در سمت غرب باغ، عمارت و محوطه اندرون دیدهمیشود. اندرون دارای دو سالن و پنج اتاق است. در این محوطه درهایی برای رفت و آمد به ساختمان وجوددارد. در ضلع غربی آن عمارتی یک طبقه دیدهمیشود که از سطح محوطه اندرون بلندتر است.
بالای پیشانی عمارت اندرون نیز همچون عمارت اصلی، دارای هلالی کاشی‌کاری است. همزمان با کاشی‌کاری‌های هلالی‌های عمارت اصلی باغ انجام‌گرفته و متعلق به دوره قاجاریه‌است. در دو سوی اتاق وسطی و در زیر هلالی‌ها نیز دو ستون آجری واقع‌شده که کاشی‌کاری‌های معرق زیبایی دارد. امروزه درِ اندرون به طرف گلستان گل رز باز می‌شود.
در قسمت جلو در ورودی اندرون نیز یک چهار ضلعی دیدهمیشود. در اطراف آن طاقچه‌هایی ایجاد کرده‌اند و اصطلاحاً به آن غلام‌نشین می‌گویند. بد نیست بدانید با توجه به توسعه باغ و اضافه شدن زمین‌های زیادی در قسمت غربی به باغ ارم، عمارت اصلی؛ اتاق‌های باربند قدیم؛ ساختمان اندرون و محوطه محصور آن به صورت یک مجموعه در وسط قرار گرفته‌اند.متاسفانه اندرونی عمارت باغ ارم شیراز این روزها به زباله دانی، انبار و محلی برای خشک کردن گیاه تبدیل شده‌است.
-
شرق باغ
در کنار درب ورودی شرقی باغ نیز دو اتاق قرار دارد که برای سکونت نگهبانان و خدمه ایجاد شده‌اند.
-
بخش اداری
درست چسبیده به عمارت اصلی، مجموعه ای از هشت اتاق قرار‌دارد. این مجموعه در سال‌های اخیر مرمت‌شده و امروزه به عنوان واحد سرپرستی و امور اداری باغ از آنها استفاده‌می‌شود.
-
موزه سنگ و گوهر دریای نور
در عمارت اصلی باغ ارم، موزه ای با نام سنگ و گوهر دریای نور وجود دارد. بیش از 140 نوع سنگ و گوهر تزئینی کمیاب و قیمتی در آن به نمایش در آمده‌است. این موزه در سال 1390 آغاز به کار کرده و آثار به نمایش درآمده در آن از ایران و نقاط مختلف جهان هستند.
گیاهان باغ؛ ارم، میزبان بلندترین سروناز شیراز
تنوع گیاهی در باغ ارم، بسیار بالاست. گیاهان بسیاری از اقصی نقاط جهان در آن به چشم می‌خورند. به شکلی که باغ به شکل یک نمایشگاه از انواع گل‌ها و گیاهان به نظر می‌رسد. با انواع گل‌های زینتی و گونه‌های گیاهی، به عنوان باغ گیاه شناسی دانشگاه شیراز برای گسترش آموزش و پژوهش علوم گیاهی استفاده می‌شود.
جالب‌ترین قسمت باغ، گذرگاهی است که از شرق به غرب در وسط باغ احداث شده‌است. این گذرگاه در دو طرف آن درختان سرو به چشم می‌خورند. در میان این درختان، سرو بلند قامتی با 35 متر ارتفاع و هزاران سال قدمت وجود دارد که از دور توجه هر کسی را به خود جلب می‌کند. این درخت، بلندترین سرو شیراز است که به علت موزون بودن آن را سروناز می‌خوانند. در پای این درخت، تاکی تنومند و کهن وجود دارد. شاخه‌های آن از پای تا سر درخت را در آغوش‌گرفته و جلوه ای خاص به آن بخشیده‌اند.
درختان مثمر هم بخشی از پوشش گیاهی باغ ارم هستند. که از جمله آنها می‌توان به انار؛ ازگیل؛ نارنج؛ خرمالو؛ گردو؛ زردآلو؛ بادام؛ سیب؛ به و گلابی اشاره کرد. محصول اصلی باغ، در درجه اول انار و در درجه دوم مرکبات است.
از درختان که بگذریم، گیاهان تزئینی نیز جلوه ای دیگر به باغ داده‌است. انبوه گل‌های رز، لباسی بهشتی را به آن پوشانده‌اند. گلستانی از گل‌های رز در ضلع غرب و شمال غربی باغ وجود دارد. این گلستان از نظر تنوع و تعدد انواع گل رز در کشور ما بی‌نظیر و در کشورهای همجوار و آسیا کم نظیر است. در آن نزدیک به 200 گونه رز را می‌ببینید.
دلیل نام گذاری باغ ارم
آنچه که باعث‌شده تا نام این باغ را ارم بگذارند، عمارت و باغی بزرگ است که به فرمان شداد پسر عماد، فرمانروای عربستان جنوبی، به منظور رقابت با بهشت بنا شد. وی با شنیدن وصف بهشت تصمیم‌گرفت که باغ‌ها و کاخ‌هایی را برای شبیه‌سازی آن بسازد. دستور داد تا طلا و زبرجد و یاقوت فراهم کنند. صد نفر مهندس که با هر کدام هزار کارگر کار می‌کرد، را به کار گماشت. او در دمشق یا اسکندریه و یا در یمن، بین صنعا و حضر موت، شهر یا باغی بهشت‌گونه ساخت. هنگامی‌که می‌خواست با لشکریانش وارد آن بهشت شود، همگی آنها در نزدیکی شهر هلاک شدند. بهشت او هم به دلیلی نامعلوم در اعماق زمین فرو رفت.
قرابت لفظی ارم و آرم باعث شد تا برخی مفسرین ارم را با آرامیان مرتبط بدانند و بگویند که شهر دمشق همان شهر ارم است. مانند آن بهشت ساخته‌نشد و داستانش نیز در تاریخ عبرتی برای مردمان شده‌است. پس به یادگار آن بوستان‌ها و گلستان‌های زیادی به نام ارم خوانده‌شدند که باغ ارم شیراز هم یکی از آنهاست.
کتیبه های باغ ارم
همان گونه که گفتیم چهره‌ای که امروزه از باغ ارم دیدهمیشود، اثری از دوره ناصرالدین شاه قاجار به شمار می‌رود. ساختمان فعلی آن توسط مرحوم نصیرالملک بنا شده‌است. به همین سبب چند کتیبه سنگی در نقاط مختلف باغ از نصیرالملک باقی‌مانده است. اولین آنها از سنگ مرمر است که در بالای سر در ورودی شمال شرقی باغ نصب شده‌است.
کاشی‌کاری این سردر، منحصر به چند کتیبه و چند قطعه کاشی‌کاری است. ولی از نظر فرم ساختمان از نمونه‌های منحصربه‌فرد به شمار می‌رود. در بالا و در پیشانی این سردر کتیبه‌ای به خط نستعلیق بر روی کاشی معرق نصب‌شده و بر روی آن این عبارت به چشم می‌خورد:
نصر من الله و فتح قریب
در زیر این کتیبه، کتیبه‌ای از سنگ مرمر لیمویی رنگ قرار دارد. در ابتدای آن عبارت شریفه “بسم الله الرحمن الرحیم” به چشم می‌خورد. سپس این بیت شعر با خط نستعلیق بر روی آن نوشته شده‌است:
از وزیر شه نصیرالملک راد دائمش باغ ارم آباد باد
تاریخ کتیبه مذکور مربوط به دوره سلطنت مظفرالدین شاه قاجار و زمان حکم‌رانی نصیرالملک بر فارس است. در دو سوی درب، دو طاق‌نما به چشم می‌خورد که در بالای هر کدام یک کتیبه کاشی‌کاری وجود دارد. کتیبه‌های کاشی‌کاری دو طرف درب با خط نستعلیق و زمینه سورمه‌ای است. نوشته آن آیه‌ای از قرآن مجید است که به صورت معرق نگاشته‌شده‌است.
ازاره ستون‌های جلوی عمارت اصلی از سنگ یکپارچه پوشیده‌شده‌است. این سنگ موسوم به گندمک است که بیش از دو متر بلندی دارد است.
این ستون‌های سنگی هشت عدد هستند و روی شش عدد از آنها کتیبه‌هایی دیدهمیشود. بر روی آنها اشعاری از سعدی، حافظ و شوریده شیرازی به طور برجسته به چشم می‌خورد. دو ستون دیگر نیز مزین به نقش مردی با کلاه و لباس عشایری هستند. به نظر می‌رسد که در گذشته نقش و نگارهایی بر روی 6 کتیبه بوده است. اما استاد باشی حجار آنها را محو کرده و اشعاری را به خط نستعلیق بر روی آنها کنده است.
علاوه بر این کتیبه‌ها، شش کتیبه سنگی دیگر نیز در نمای شرقی ساختمان به صورت ازاره وجود دارند. همه آنها با خط نستعلیق نَقر و بر نمای جرزهای طبقه اول نصب شده‌اند. دو کتیبه در زیر ایوان دو ستونی سمت راست؛ دو کتیبه در زیر ایوان دو ستونی بزرگ؛ دو کتیبه دیگر زیر ایوان دو ستونی سمت چپ نصب‌شده و در آخر تمامی آنها تاریخ‌های مختلف و نام نصیرالملک به‌چشم‌می‌خورد.
به ترتیب از سمت راست به چپ به بررسی این کتیبه‌ها می‌پردازیم:
توجه: پیشنهاد رزرو بهترین هتل‌های شیراز جهت اقامت گردشگران
شما می‌توانید برای اقامت در شیراز و همین طور بازدید از این باغ زیبا ، در هتل چمران شیراز اسکان یابید. در صورتی که هنوز هتل خود را رزرو نکرده‌اید، می‌توانید هم اکنون، برای رزرو هتل چمران شیراز ، اقدام نمایید.
-
ایوان سمت راست
در اولین کتیبه در پای ستون سمت راست این ایوان عبارت علینقی الشریف عمل استاد باشی حجار ۱۳۳۹ دیدهمیشود. اشعاری از مرحوم فصیح الملک شوریده شیرازی بر آن نقش بسته‌است. کتیبه دوم در پای ستون سمت چپ است. در آن اشعاری از شوریده شیرازی، شاعر معروف دوره قاجاریه به چشم می‌خورد.
-
ایوان دو ستونی بزرگ
کتیبه بعدی در زیر ستون بعدی که متعلق به ایوان بزرگ است قرار دارد. سرباز دوره هخامنشی را در حالی که در یک دست نیزه و در یک دست دیگر او گرزی قرار دارد، نشان میدهد. تلاش‌شده تا کلاه این سرباز به فرم نیزه داران تخت جمشید حجاری‌شود. اما آنچه که دیدهمیشود، کلاهی ساده‌است و هیچگونه تزئیناتی ندارد.
این کتیبه دو طرف ایوان قرینه سازی شده‌است. با آنکه تقلیدی از نقوش برجسته تخت جمشید به شمار می‌رود، باز هم جذابیت و فرم زیبای نقوش برجسته ی نیزه داران پارسی تخت جمشید را ندارد. این کتیبه دارای اشعاری به خط نستعلیق نیز هست و بیت اول اشعار آن به تاریخ بنای ساختمان اشاره‌دارد.
کتیبه بعدی همچون کتیبه سمت راست ایوان است. یک سرباز هخامنشی را نشان میدهد که به همان فرم نقش برجسته حجاری شده‌است. تاریخ این کتیبه به سال ۱۳۳۹ و اشعار آن از فصیح الملک شوریده شیرازی هستند. در این کتیبه تاریخ رمضان المبارک ۱۳۱۵ نیز دیدهمیشود که مربوط به تعمیرات بنا در دوره مظفرالدین شاه قاجار است.
-
ایوان سمت چپ
در آخر کتیبه پنجم عبارت “حسب مستطاب اجل اشرف آقای نصیرالملک ” آمده‌است. کتیبه ششم که در سمت چپ و پای ایوان جنوبی نصب‌شده، چنین خوانده‌می‌شود:
خادم اهل بشارت خان بنده درگه نصیرالملک ۱۳۴۰
به طور کلی می‌توان گفت که کتیبه‌های مذکور مربوط به تعمیراتی است که به تدریج در این بنای با ارزش صورت‌گرفته و آن را از خطر نابودی نجات داده‌است.
-
حوض خانه
علاوه بر این کتیبه‌ها، دو تخته سنگ آهکی نقش دار نیز در این قسمت و در دو طرف حوض‌خانه وجود دارد. پنجره ای آهنی در میان آن دو تخته سنگ است. بر روی این دو قطعه سنگ، تصویر مردی با نیزه ای در دست نقش بسته‌است. این تصویر نقشی تحریفی و تقلیدی از نقوش دوره هخامنشی در تخت جمشید با خصوصیات و لباس و کلاه یک مرد عشایری جنوب است.
توجه: پیشنهاد رزرو بهترین هتل‌های شیراز جهت اقامت گردشگران
شما می‌توانید برای اقامت در شیراز و همین طور بازدید از این باغ تاریخی ، در هتل هما شیراز اسکان یابید. در صورتی که هنوز هتل خود را رزرو نکرده‌اید، می‌توانید هم اکنون، برای رزرو هتل هما شیراز ، اقدام نمایید. (لینک رزرو هتل)
راه دسترسی به باغ ارم شیراز
آدرس: استان فارس، شیراز، خیابان ارم، نزدیکی مجموعه‌ی دانشگاه شیراز
اگر قصد استفاده از وسایل نقلیه عمومی را دارید می‌توانید از راه‌های زیر استفاده کنید:
-
مترو
با پیاده‌شدن در ایستگاه نمازی و حدود 10 دقیقه پیاده‌روی و پشت سرگذاشتن میدان دانشجو و میدان ارم به باغ می‌رسید.
مطلب مرتبط: نقشه مترو شیراز 1401 + ساعت حرکت و راهنمای کامل تمام خط ها
-
اتوبوس
با استفاده از اتوبوس‌های خطوط میدان کلبه – میدان ارم و بلوار نارنجستان – میدان نمازی و پیاده شدن در ایستگاه میدان ارم می‌توانید خودتان را به باغ برسانید.
ساعت بازدید از باغ ارم شیراز
زمان بازدید: همه روزه به جز ایام سوگواری شامل تاسوعا و عاشورای حسینی، ۲۱ رمضان شهادت امام علی، ۲۸ صفر رحلت پیامبر، ۱۴ خرداد رحلت امام خمینی، ۲۵ شوال شهادت امام جعفر صادق
ساعت بازدید: از 08:00 تا 20:00
دیدنی های اطراف
در سفر به شیراز، علاوه بر باغ ارم می‌توانید از جاذبه‌های دیگر هم بازدید کنید. در اینجا به تعدادی از دیدنی‌های شهر و فاصله‌اشان از باغ ارم اشاره می‌کنیم:
- بازار، مسجد و حمام وکیل؛ 4.3 کیلومتر
- باغ جهان نما؛4.5 کیلومتر
- مسجد نصیرالملک؛ 4.9 کیلومتر
- آرامگاه حافظ؛ 5.3 کیلومتر
سوالات متداول در مورد باغ ارم شیراز
-
چرا باغ ارم شیراز یکی از جاذبه‌های گردشگری شیراز محسوب می‌شود؟
باغ ارم یکی از 9 باغ ایرانی است که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد.
-
چه خوشگذرانی‌هایی در باغ ارم وجود دارند؟
پوشیدن لباس سنتی، خوردن خوراکی‌های خوشمزه شیرازی و خرید از فروشگاه فرهنگی باغ ارم جزء خوشگذرانی‌های باغ ارم به حساب‌می‌آیند.
-
باغ ارم مربوط به چه دوره ای است؟
از تاریخ ساخت و بنیان‌گذار اولیه باغ ارم شیراز، اطلاعاتی در دست نیست، اما وجود نام این باغ در سفرنامه‌های مربوط به قرن دهم و یازدهم هجری حکایت از وجود آن در زمان‌های مذکور دارد.
-
آب‌رسانی باغ ارم چگونه انجام می‌شود؟
قسمت عمده آب این باغ همچون بیشتر باغ‌های شیراز از قنات نهر اعظم می‌آید.
-
باغ ارم کجاست؟
این باغ در استان فارس، شیراز، خیابان ارم، نزدیکی مجموعه‌ی دانشگاه شیراز قرار دارد.
-
باغ ارم دارای چه بناهایی است؟
عمارت اصلی، عمارت اندرون، موزه سنگ و گوهر دریای نور از بناهای باغ ارم هستند.
-
چه مکان‌های دیدنی در نزدیکی باغ ارم وجود دارند؟
در نزدیکی این باغ، حافظیه، مسجد نصیرالملک و مسجد وکیل وجود دارند.
-
نتیجه‌گیری در مورد راهنمای گردشکری باغ ارم شیراز
حضور نام یکی از باغ‌های ایرانی در فهرست جهانی یونسکو حکایت از ارزش بالای این آثار در نزد جهانیان دارد. بازدید از این آثار تجربه‌ای متفاوت را برایتان رقم می‌زند پس حتما آنها را در برنامه ریزی‌هایتان برای سفر بگنجانید.
آیا تا به حال به شیراز سفر داشته‌اید؟
اگر باغ ارم را از نزدیک دیده‌اید، تجربه ی خود را با دیگر دوستان خود در سفرانه به اشتراک بگذارید.
شاید هم ساکن شیراز باشید؛ پس معطل نکنید و از حال و هوای این شهر و زیبایی‌هایش برایمان بگویید.
منتظر دیدگاه‌های شما خوبان هستیم…
شما می‌توانید در قسمت کامنت‌ها، تصاویر و نوشته‌هایتان را در مورد سفر با دیگر دوستان به اشتراک بگذارید و آنها را در لحظات شیرین گشت و گذارتان شریک کنید.
