ناصر خسرو قبادیانی شاعر و نویسنده ایرانی، در زمان سلطان سنجر سلجوقی می‌زیسته، سفر هفت ساله خود را به سمت حجاز در سال 437 هجری قمری آغاز کرده‌است. وی شرح و توصیفات خود از شهرها و بناهایی که در طول مسیر از آنها بازدید کرده را در کتابی تحت عنوان سفرنامه ناصر خسرو به رشته تحریر درآورده است.
همان‌طور که در نقشه زیر مشاهده می‌کنید، مسیر کلی سفر ناصر خسرو از بلخ شروع می‌شود و پس از عبور از مصر، مکه، بصره و پارس دوباره به بلخ بازمی‌گردد. در طول این مسیر در کتاب سفرنامه ناصر خسرو، به شهرها و بناهایی در ایران، مصر، سوریه و عربستان اشاره شده‌است.
ما در این مطلب به شرح تعدادی از شهرهای ایران که درکتاب سفرنامه ناصر خسرو به آنها اشاره شده مثل:
- نیشابور
- دامغان
- قزوین
- شمیران
- بهبهان
- اصفهان
- طبس
- تبریز
پرداخته‌ایم. در ادامه شما با تعدادی از شهرها و جاذبه‌هایی که در سفرنامه ناصر خسرو توصیف شده‌اند، آشنا می‌شوید. پس با ما همراه باشید.
نیشابور؛ شهر دارالعلم
نیشابور شهری در غرب مشهد، در استان خراسان است. در سفرنامه ناصر خسرو به مدرسه و بازار سراجان واقع در نیشابور، اشاره شده‌است. این دو بنا به احتمال زیاد تخریب شده‌اند و آثاری از آنها هنوز یافت نشده‌است.
قومس؛ شهر قدیم دامغان
ناصر خسرو پس از عبور از نیشابور، وارد شهر قومس که بعدها به دامغان تغییر نام پیدا کرد، می‌شود. درسفرنامه ناصر خسرو به شهر بسطام که در آن زمان بخشی از دامغان به‌حساب می‌آمده، اشاره شده است.
مقبره شیخ بایزید بسطامی در سفرنامه ناصر خسرو
گور بازید در صحن امام زاده محمد ابن امام جعفر صادق (ع) است. کنار آن مقبره غازان خان، سلطان ایرانی است و معماری آن متعلق به دوره سلجوقی می‌باشد.
این مقبره در شهر بسطام قرار دارد و آن زمان یکی از شهرهای مشهور دامغان محسوب می‌شده است. ناصر خسرو در سفرنامه خود درباره این مقبره می‌گوید:
« به راه کوان به قومس رسیدیم و زیارت شیخ بایزید بسطامی بکردم قدس الله روحه. »
قزوین؛ شهری نیکو، باروی حصین و کنگره بر آن نهاده
ناصر خسرو بعد از دامغان وارد شهر قزوین می‌شود و این شهر در سفرنامه ناصر خسرو این‌گونه توصیف می‌شود: « به قزوین رسیدم. باغستان بسیار داشت بی دیوارو خار و هیچ چیز که مانع شود در رفتن راه نبود. و قزوین را شهری نیکو دیدم باروی حصین و کنگره برآن نهاده و بازارها خوب، الا آنکه آب در آن اندک بود در کاریز به زیرزمین.»
شمیرانات؛ شهری در شمال تهران
ناصر خسرو بعد از طارم، وارد شمیرانات می‌شود. شمیرانات که قلعه شمیران درآن قرار دارد، یکی از شهرستان‌های شش گانه استان تهران است.
مطلب مرتبط: جاهای دیدنی تهران در شب + عکس و آدرس
این شهر از شمال به مازندران، از شرق به ورامین، از غرب به کرج و از جنوب به کن و سولقان محدود می‌شود.
قلعه شمیران
یکی دیگر از بناهایی که در سفرنامه ناصر خسرو به آن اشاره شده‌است، قلعه شمیران است. نام قدیم این دژ، قصران بوده و به‌خاطر اهمیت نظامی که داشته، نام آن را به شمیران تغییر داده‌اند. ناصر خسرو درباره این قلعه چنین می‌گوید: « به کنار شهر (طارم) قلعه‌ای بلند بنیادش بر سنگ خاره نهاده است ….»
مهروبان؛ شهری بزرگ بر لب دریا نهاده
مهروبان یا ماهروبان، بندری تاریخی در کوره قباد فارس قدیم بوده که در حال حاضر در شهر هندیجان خوزستان قرار دارد. ناصر خسرو در توصیف این شهر، اشاره به موقعیت آن نسبت‌به دریا و اینکه منبع آنها از آب باران بوده، می‌کند.
ارجان؛ شهر سرداب‌ها
ارگان یا ارجان، نام باستانی شهرستان بهبهان در خوزستان است. ناصر خسرو در توصیف این شهر چنین می‌فرماید: « شهر چنان است که چندان که بر روی زمین خانه ساخته‌اند در زیر زمین همچندان دیگر باشد و در همه جا در زیر زمین‌ها و سرداب‌ها آب می‌گذرد و تابستان مردم شهر را به واسطه آن آب در زیر زمین‌ها آسایش باشد»
اصفهان؛ شهری نهاده برهامون
یکی از شهرهایی که ناصر خسرو در طول سفر خود از آن بازدید کرد، شهر اصفهان بود که. او در توصیف خود از این شهر می‌گوید: «شهری است بر هامون نهاده،آب و هوایی خوش دارد و هرجا که ده گزچاه فرو برند آبی سرد خوش بیرون آید»
مطلب مرتبط: جاهای دیدنی اصفهان به همراه عکس و آدرس
مسجد جامع اصفهان
یکی از بناهایی که در سفرنامه ناصر خسرو به ان اشاره شده‌است، مسجد جامع اصفهان است. مسجد جامع اصفهان یکی از مهترین و باشکوه‌ترین بناهای این شهر محسوب می‌شود.
کهن‌ترین عنصر یافت شده در این مسجد، پایه ستونی مربوط به دوره ساسانی است. گنبدخانه‌های شمالی و جنوبی و ایوان‌های آن نیز در دوره سلجوقی ساخته‌شده‌اند.
بازار اصفهان در سفرنامه ناصر خسرو
از دیگر جاذبه‌های شهر اصفهان که در سفرنامه ناصر خسرو به آن اشاره شده، بازار اصفهان است. بازار اصفهان، مسجد جامع را به میدان شاه وصل می‌کند.
این بازار به دو بخش قدیمی‌تر که نزدیک مسجد جامع است و بخش جدیدتر در نزدیکی میدان شاه قرار دارد، تقسیم می‌شود.
طبس؛ شهری انبوه با آب کم
در سفرنامه ناصر خسرو، اشاره به این موضوع شده‌است که شهر طبس شهری با جمعیت زیاد، ولی کم‌آب است و هرچند که وسعت آن زیاد است، بیشتر به روستا شباهت دارد.
ناصر خسرو همچنین، در توصیف وضعیت زنان در این شهر می‌گوید: « هیچ زن را زهره نباشد که با مرد بیگانه سخن بگوید. »
تون؛ شهر درخت پسته
شهر تاریخی تون، یکی از بزرگترین شهرهای خراسان بوده که پنج دروازه داشته است. موقعیت کنونی این شهر در حال حاضر در جنوب غربی شهر فردوس قرار دارد. در کتاب سفرنامه ناصر خسرو به آب روان، کاریز و حصار محکم این شهر اشاره شده است.
تبریز؛ شهری است آبادان
ناصر خسرو جزو اولین کسانی است که به تبریز سفرکرد و آن را به طور دقیق توصیف نمود. او در توصیف این شهر می‌گوید: «شهری است آبادان، طول و عرض را پیمودم هر یک هزار و چهارصد گام»
مطلب مرتبط: جاهای دیدنی تبریز | معرفی 11 جاذبه گردشگری تبریز به همراه عکس
در این مطلب از سفرانه ما شما را با چند تا از شهرها و بناهایی که ناصر خسرو درطول سفر هفت ساله خود از آنها بازدید کرده و شرحی از آنها را در کتاب خود آورده، آشنا کردیم. ممنون که تا اینجای مطالب را با ما همراهی کردید.
